Οι αρχαίοι Γόμφοι βρίσκονται κατά το μεγαλύτερο μέρος στη θέση «Επισκοπή» Μουζακίου του Νομού Καρδίτσας και εν μέρει σε κοινοτικές εκτάσεις του Παλαιομονάστηρου και σημερινών Γόμφων του Νομού Τρικάλων. Μαζί με την Τρίκκη, την Πέλιννα και τη Μητρόπολη αποτελούσαν την «τετράδα Εστιαιώτιδα». Η πόλη ιδρύθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα από συνοικισμό κωμών σε "θεατροειδή" χώρο ενός μακρόστενου υψώματος που σήμερα ορίζει τα όρια των Νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Έλεγχε τις δύο εισόδους από τη θεσσαλική πεδιάδα προς την αρχαία Αμβρακία (Άρτα) και την χώρα των Αθαμάνων. Ο Πάμισος ποταμός φαίνεται πως όριζε την αρχαία πόλη στα ΝΑ. Ο Φίλιππος Β΄, βασιλιάς της Μακεδονίας, ενίσχυσε το κτίσιμο της νέας πόλης. Έκοψε νομίσματα με την επιγραφή "Φιλιπποπολιτών" και για μικρό χρονικό διάστημα η πόλη έφερε το όνομα "Φίλιπποι ή Φιλιππόπολις". Μετά το 330 π.Χ. η πόλη εμφανίζεται με το παλιό της όνομα Γόμφοι. Οι Γόμφοι έκοψαν δικά τους νομίσματα, τα οποία έφεραν τις επιγραφές ΓΟΜΦΕΩΝ ή ΓΟΜΦΙΤΟΥΝ στη θεσσαλική διάλεκτο. Στις παραστάσεις διακρίνεται ο Ζευς - Παλάμνιος ή Ακραίος. Στους αρχαίους Γόμφους λάτρευαν και τον Διόνυσο Κάρπιο, που υποδήλωνε την καλλιέργεια της αμπέλου. Επειδή οι αρχαίοι Γόμφοι έλεγχαν την διάβαση προς την Αθαμανία και την Ήπειρο, αρκετές φορές υπέστησαν πολιορκίες και καταστροφές. Έτσι το 198 π.Χ. κατέλαβε την πόλη ο Αμύνανδρος, βασιλιάς των Αθαμάνων, με τη βοήθεια των Ρωμαίων, στη συνέχεια ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας, το 191 - 185 π.Χ. και αργότερα, το 48 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας στον εμφύλιο πόλεμο με τον Πομπήιο. Από τις φιλολογικές πηγές και τα ανασκαφικά στοιχεία διαπιστώνεται ότι η πόλη των Γόμφων υπήρχε τον 6ο μ. Χ. αι., οπότε ανακαινίστηκε το τείχος της από τον Ιουστινιανό. Ήδη από τη δεκαετία του 1960 είχε ερευνηθεί τμήμα του τείχους από τους Δ.Ρ. Θεοχάρη και Αγγ. Λιάγκουρα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην περιοχή των αρχαίων Γόμφων, έχει διενεργηθεί μεγάλος αριθμός σωστικών ανασκαφών, είτε λόγω της καλλιέργειας των αγρών, είτε με αφορμή την κατασκευή δημοσίων έργων, είτε εξαιτίας αρχαιοκαπηλικής δραστηριότητας. Κατά τη διάρκεια της έρευνας καθαρίστηκε η εξωτερική παρειά του τείχους, αποκαλύφθηκε τμήμα μεγάλου δημόσιου κτιρίου, τμήμα μεγάλης οικίας των ρωμαϊκών χρόνων, καθώς και τάφοι του νότιου νεκροταφείου της αρχαίας πόλης.
Η αρχαία πόλη δημιουργήθηκε στο εσωτερικό πλάτωμα σειράς χαμηλών λόφων. Ήταν οχυρωμένη με ισχυρό τείχος που δε διακρίνεται στην πεδιάδα. Διατηρείται όμως στους λόφους που περιβάλλουν την πόλη και ακολουθούν την κορυφογραμμή τους με κατεύθυνση από ΝΑ προς ΒΔ. Τα τείχη ήταν κατασκευασμένα από πωρόλιθο στο κάτω τμήμα και στην ανωδομή από πλιθιά. Κατά διαστήματα ενισχύονταν με πύργους. Αρχιτεκτονικά υλικά του τείχους χρησιμοποιήθηκαν σε οικοδομήματα τόσο στα αρχαία, όσο και στα νεότερα χρόνια. Μέσα στην αρχαία πόλη έχουν αποκαλυφτεί τμήματα δύο μεγάλων δημόσιων κτιρίων (13,50 Χ 8,50 μ. και 12,50 Χ 12,50 μ. αντίστοιχα), κτίριο με βαθμιδωτή κρηπίδα, μεγάλο τμήμα οικίας, βάσεις αναθηματικών στηλών, καθώς και τμήμα δρόμου κατασκευασμένου από σκληρό, πατημένο χώμα, χαλίκια και μικρά κομμάτια κεραμίδων. Στα ευρήματα συγκαταλέγονται μία ημίεργη προτομή αυτοκρατορικών χρόνων από ντόπιο ασβεστόλιθο, σπόνδυλοι κιόνων, τμήματα πήλινων και γυάλινων αγγείων, κεραμίδες στέγης και νομίσματα από διάφορες ελληνικές πόλεις. Οι αρχιτεκτονικές αυτές κατασκευές χρονολογούνται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ βάθρο γέφυρας που βρέθηκε στο Δημοτικό Διαμέρισμα Γελάνθης του Δήμου Μουζακίου χρονολογείται στα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια. Οι αρχαίοι Γόμφοι φαίνεται ότι αποτελούσαν κέντρο άσκησης της λιθοξοϊκής τέχνης. Ανασκαφικά δεδομένα στον αρχαιολογικό χώρο όπως σπόνδυλοι κιόνων, ενεπίγραφη πλίνθος με ονόματα Γομφέων μαρμαροτεχνιτών από την Αργιθέα, ημίεργη προτομή, επιτύμβιες στήλες και μαρμάρινή λάρνακα, ενισχύουν την άποψη αυτή. Στο εργαστήρι των Γόμφων αποδίδεται και η ανάγλυφη επιτύμβια στήλη του «Εχένικου» που βρέθηκε στην περιοχή των Καλογήρων στην περιοχή Πύλης του Ν. Τρικάλων.
Στην κοίτη του Πάμισου ποταμού, στις κτηματικές περιφέρειες Μουζακίου, Μαυρομματίου «θέση Κρύα Βρύση», Γελάνθης «θέση Γεροπλάτανος» και Παλαιομονάστηρου έχουν ερευνηθεί αρκετοί τάφοι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, καθώς και ταφικός τύμβος στη θέση «Λογγαράκος». Διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη και στήλες έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των τάφων σε δεύτερη χρήση. Εκτός από την πρακτική του ενταφιασμού σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε πήλινες και μαρμάρινες λάρνακες, έχουν διαπιστωθεί πυρές και εγχυτρισμοί. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη λάρνακα "νεοαττικού" τύπου με παράσταση "αρπαγής Κόρης" στην εμπρόσθια κύρια πλευρά. Στην πίσω όψη παριστάνεται αετός από τα φτερά του οποίου εκφύονται φυτικοί πλοχμοί που απολήγουν στις γωνίες σε κεφαλές βοών. Τις στενές πλευρές κοσμούν λεοντοκεφαλές και φυτικοί πλοχμοί. Στο εσωτερικό των τάφων υπήρχαν γυάλινα και πήλινα αγγεία, κυρίως ατρακτοειδή ληκύθια, καθώς και νομίσματα ως προσφορές στο νεκρό.
Ώρες Λειτουργίας
Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος.
Πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο
Οδικώς, μέσω της Επαρχιακής Οδού Καρδίτσας – Μουζακίου – Άρτας.
προηγούμενο 
επόμενο 
